ویناپرس – یک متخصص علم ارگونومی می‌گوید: برای ارتقای عملکرد در سیستم‌ها و سازمان‌هایی که انسان و ماشین در کنار هم قرار دارند و تحت تاثیر عوامل محیطی مانند نور، صدا، ارتعاش، دما و رطوبت فعالیت می‌کنند دانش ارگونومی معنا پیدا می‌کند و سبب بهبود عملکردها می‌شود.

دکتر فرهاد طباطبایی قمشه، استاد گروه آموزش ارگونومی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی با بیان این مطلب به خبرنگار پایگاه خبری ویناپرس اظهار داشت: به زبان ساده ارگونومی روش درست انجام دادن کارهای روزمره است و از زندگی عادی تا سازمان‌های کوچک و بزرگ را شامل می‌شود.

او با بیان اینکه علم ارگونومی چند دهه در ایران قدمت دارد، به جذب و تربیت دانشجویان در این حوزه اشاره کرد و گفت: اولین گروه دانشجویان این رشته در مقطع کارشناسی ارشد سال ۱۳۸۶ در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی  پذیرفته شدند و پس از آن دانشگاه‌های علوم پزشکی تهران، همدان، شیراز، شهید بهشتی، مازندران، تبریز و یزد اقدام به پذیرش دانشجو کردند. اکنون بالغ بر ۱۰ دانشگاه ایران در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا دانشجوی ارگونومی می‌پذیرند.

استاد دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی با اشاره به اینکه ارگونومی در زندگی روزمره انسان‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است تصریح کرد: تاثیر ارگونومی در زندگی یک خانم خانه‌دار یا یک فرد صنعتی در کارخانه قابل چشم پوشی نیست. به همان میزانی که ما دوست داریم با صرف انرژی کمتر راندمان و کارایی بیشتری داشته باشیم، به همان میزان هم باید بتوانیم ترتیبی اتخاذ کنیم تا محیط خانه یا محل کار و تولید از نظر روانی، فیزیکی و اجتماعی، آرام، منظم و کارآمد باشد تا وظایف و مسئولیت‌ها به بهترین شکل انجام شود.

*  ضرورت شناخت علم ارگونومی و افزایش بهره‌وری

طباطبایی قمشه، علم ارگونومی را ترکیب سه علم انسانی شناسی، شناخت مکانیزم‌های طبیعی بدن انسان مانند (فیزیولوژی، آناتومی و بیومکانیک) و مدیریت عنوان کرد و اظهار داشت: با شناخت دقیق هر کدام از موارد ذکر شده می‌توانیم به پویایی و بهبود عملکرد سازمان‌ها برای طولانی مدت کمک کنیم و قادر خواهیم بود در تناسب شرایط روانی و فیزیک بدنی افراد سازگارترین پیشنهادها را ارائه دهیم. اگر این سه محور یعنی «تن»، «روان» و «مدیریت و جامعه شناسی» در کنار هم قرار بگیرند در اصطلاح علمی «بایو»، «سایکو» و «سوشال» آن سیستم در نظر گرفته می‌شود و راندمان خیلی خوبی خواهد داشت، به علاوه اینکه افراد بسیار اثربخش و باکیفیت ظاهر می‌شوند.

او نقش علم ارگونومی در پیشرفت کشورهای صنعتی جهان را بسیار پررنگ عنوان کرد و گفت: در کشوری مانند ژاپن توجه به استانداردها و به کارگیری آنها مثل آموختن آداب زندگی روزمره مهم است زیرا سبب کاهش خطاها، سهولت در انجام کارها و افزایش بهره‌وری می‌شود.

استاد گروه آموزش ارگونومی دانشگاه علوم توانبخشی و بهزیستی با نقل قول از «دکتر مظلومی» دبیر بورد ارگونومی ایران تصریح کرد: هنگام اسباب کشی در کشور ژاپن سه نوع جعبه مقوایی وجود دارد و افراد اجازه دارند در یکی از این سه نوع جعبه وسایل خود را قرار دهند. نوع اول جعبه‌های بزرگ است که برای وسایل سبک از آنها استفاده می‌شود. نوع دوم جعبه‌های کوچک مختص اجسام شکستنی و سنگین است و نوع سوم جعبه‌های متوسط که طیف گوناگونی از کالاها را شامل می‌شود.

این مدرس دانشگاه در ادامه توضیح داد: این مفهوم در کشور ما وجود ندارد. ما در کارهایمان یک جعبه بزرگ داریم که داخل آن وسایل سنگین را می‌گذاریم، این باعث می‌شود هنگام جابه‌جایی، وسایل و افراد آسیب ببینند. در مقابل جعبه‌های کوچک را داریم که وسایل سبک را در آنها قرار می‌دهیم. با این کار رفت و آمد سخت و بار خاصی جابه‌جا نمی‌شود.

* بزرگترین فاجعه ارگونومی در سازمان‌ها

طباطبایی قمشه به فاجعه ارگونومی در سازمان‌ها اشاره کرد و گفت: بزرگترین فاجعه ارگونومی در سازمان‌ها اتفاق می‌افتد. اگر ما پشت میز و صندلی نشسته‌ایم و آسیب می‌بینیم بخش کوچکی از این آسیب ناشی از ناکارآمدی سیستم‌های اداری در سازمان‌های دولتی و غیردولتی است. مقوله ارگونومی در سازمان‌ها باید مورد بازنگری جدی قرار بگیرد تا سازمان از یک محیط خصمانه به محیط دوستانه تبدیل شود و کارکنان دچار عذاب و مشکلات جسمی ناشی از کار نشوند. اگر اصول ارگونومی به درستی رعایت شود افراد احساس رضایت و شادابی بیشتری خواهند داشت و محیط برای انجام موثر کارها آماده می‌شود.   

این متخصص در ادامه با اشاره به مطالعه دانشگاه علوم پزشکی همدان در خصوص رابطه ارگونومی با محیط کار و عملکرد افراد خاطرنشان کرد: این مطالعه به تاثیر سازمان و مداخلات افراد با کالاها و وسایل پرداخت. دو بیمارستان یکی با حجم کار زیاد و دیگر با حجم کار کم انتخاب شدند. پرسنل بیمارستان اول با وجود کار سنگین آسیب‌های اسکلتی و عضلانی کمتری داشتند و در مقابل پرسنل بیمارستان دوم که حجم کار کمتری داشت و از محیط تمیزتر، صندلی‌های ارگونومیک و مانیتورهای تنظیم شده بهره‌مند بود با آسیب‌های اسکلتی و عضلانی زیادی روبه‌رو بودند. دلیل این تفاوت اتمسفر و فضای روانی حاکم بر دو محیط است. در بیمارستان اول محیط برای پرسنل شاداب و بانشاط بود و در محیط دوم اتمسفر سنگین و جو روانی منفی احساس می‌شد.

طباطبایی قمشه تصریح کرد: درصد کمی از آسیب‌ها ناشی از مشکلات ارگونومیک کالاها، وسایل و تجهیزات است. بی تردید هر چقدر طراحی ابزارها، وسایل و تجهیزات به لحاظ فاکتورهای ارگونومی بهتر و دقیق‌تر باشد به همان میزان بدن انسان سازگارتر خواهد بود، دقت کارها بالاتر خواهد رفت و خطاها کمتر خواهد شد. مساله اصلی خود سازمان است که می‌بایست به لحاظ محیطی مانند شرایط نوری، صوتی، میزان رطوبت و غیره در وضعیت مطلوبی قرار داشته باشد تا به این ترتیب محیط برای فعالیت کارکنان خوشایند شود.

* کشورهای پیشتاز و سهم ایران از حوزه دانش ارگونومی

او در ادامه به کشورهای پیشتاز در به کارگیری علم ارگونومی اشاره کرد و به خبرنگار ویناپرس گفت: کشورهای منطقه اسکاندیناوی به طور کلی در حوزه بهداشت اجتماعی فعال هستند و عملکرد بسیار خوبی دارند. همچنین ژاپن و انگلستان در زمینه مراکز علمی و دانشگاهی جز پیشتازان این رشته به حساب می‌آیند و تاکنون پروژه‌ها و برنامه‌های مفصلی انجام داده‌اند. در منطقه غرب آسیا «ایران» به لحاظ آکادمیک جز کشورهای پیشرو است به ویژه آنکه در حوزه علوم پزشکی و بهداشت برتری آن کاملاً احساس می‌شود. همچنین کشورهایی مانند هندوستان در این علم نقش پررنگی دارد و سالیانه کنفرانس‌ها و برنامه ‌های بین‌المللی متعددی را برگزار می‌کند. علاوه بر آن آمریکا و کانادا نیز در این زمینه فعالیت‌های بسیار مستمر و اثرگذاری دارند.

این مدرس دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی تصریح کرد: ایران به لحاظ تولید علم و همکاری‌های علمی در حوزه دانش ارگونومی حرف‌های زیادی برای گفتن دارد ولی در مقام عمل به اندازه تولید علم چندان جلو نرفته است. من امیدوارم سازمان‌ها با استفاده از ظرفیت دانشگاه‌ها از این علم و متخصصان این حوزه بیشتر و موثرتر استفاده کنند.

دکتر طباطبایی قمشه با بیان اینکه در کشور آزمایشگاه‌های خیلی خوبی در حوزه ارگونومی ایجاد شده است گفت: در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی آزمایشگاه بیومکانیک سال‌ها خدمت می‌کرد ولی به سبب استهلاک تجهیزات نیازمند بازسازی است تا دوباره راه اندازه شود و به عملکرد خوب گذشته بازگردد. وضعیت سایر دانشگاه‌های علوم پزشکی از نظر تجهیزات قابل قبول است و مطالعات خودشان را با استفاده از تجهیزات مدرن انجام می‌دهند و در آینده نیز بهتر می‌شود؛ در عین حال توسعه ابزارهای تخصصی آزمایشگاه‌ها به ویژه در حوزه فیزیکال باید در دستور کار قرار بگیرد.

* انتقاد از ارتباط ضعیف صنعت با دانشگاه و تاکید بر نقش رسانه‌ها

این مدرس دانشگاه با انتقاد از ارتباط ضعیف صنعت با دانشگاه به خبرنگار ویناپرس اظهار داشت: صنعت و دانشگاه هر دو ضعیف هستند و همین باعث شده وضعیت مطلوبی در این بخش نداشته باشیم. مساله این است که صنایع و دانشگاه‌ها از قدرت زیادی برخوردار نیستند؛ باید ارتباط بین صنعت و دانشگاه با توان بیشتری برقرار شود و از سوی دیگر سازمان‌ها در حوزه ارگونومی با طرح تقاضاهای متعدد از دانشگاه‌ها به ایجاد این ارتباط دوسویه کمک کنند. امید ما به بخش رسانه است تا ضمن شناسایی و طرح مشکلات، بحث‌های چالشی را بیان و امکان شناخت راه حل‌های مطلوب را فراهم کند. در نهایت فایده این تلاش‌ها به طور حتم به همه ذینفعان می‌رسد چه آنهایی که در بالاترین سطوح سازمان‌ها قرار دارند و چه کسانی که در پایین‌ترین سطح فعالیت می‌کنند.

نویسنده: مهدی صفدری

انتهای پیام