ویناپرس – همه این روزها کرونا ویروس و پیامدهای آن را می‌شناسیم. در ابتدا برای مقابله با این بیماری و قطع زنجیرۀ شیوع آن برنامه‌های سخت‌گیرانه‌ای با هدف فاصله‌گذاری اجتماعی، کاهش تردد شهروندان و آمد و شد وسایل نقلیه اجرا شد به طوری که در برخی کشورها تخطی از مقررات می‌توانست به جریمه‌های سنگین و حتی زندانی شدن منجر شود. این محدودیت‌ها با آغاز واکسیناسیون عمومی اندکی کاهش یافت ولی متوقف نشد زیرا هنوز مشخص نیست اسب سرکش کرونا کی و چگونه رام می‌شود.

به گزارش پایگاه خبری ویناپرس، از زمان آشکار شدن ویروس کرونا که یکی از مرموزترین بیماری‌های بشر محسوب می‌شود توجه رسانه‌ها به آن معطوف شد و موج خبری وسیعی درباره همه‌گیری این بیماری و آثار ناشی از آن به راه افتاد. به طور عمده همه رسانه‌های رسمی جهان بخش قابل توجهی از اخبار روزانه خود را به این بیماری و تلفات آن اختصاص دادند و در حال حاضر نیز کلید واژه واکسیناسیون به اخبار کرونایی رسانه‌ها اضافه شده است.

علاوه بر فعالیت رسانه‌های رسمی، فیک نیوزها و اخبار جعلی هم مجالی برای عرض اندام کردن به دست آورده‌اند. این روزها برخی خبرهای جعلی آنقدر حقیقی به نظر می‌رسند که علاوه بر مردم، سیاست مدارها و حتی رسانه‌های حرفه‌ای را دچار اشتباه و چالش می‌کند و گاهی مسبب بروز رفتارهای هیجانی در جوامع می‌شود.

سواد رسانه‌ای به ما کمک می‌کند اخبار را با نگاهی موشکافانه دنبال کنیم و به سادگی هر خبری را نپذیریم. برای آن‌که از اخبار جعلی در امان باشیم ابتدا باید آنها را بشناسیم و درباره کارکردهایشان بیشتر بدانیم.

به بیان ساده، فیک نیوز یا اخبار جعلی محتوای نادرستی است که با هدف گمراه کردن مخاطب یا مخاطبان ساخته می‌شود. در حال حاضر با گسترش ابزارهای دیجتالی، شبکه‌های اجتماعی و به ویژه پیام رسان‌ها تولید و انتشار اخبار جعلی چندان دشوار نیست. بعنوان نمونه اینستاگرام، واتساپ، تلگرام، فیسبوک و یوتیوب بیش از دیگر بسترها به محلی برای انتشار محتوای نادرست تبدیل شدند. بسیاری از کشورها عملکرد این شبکه‌ها و کاربران آنها را به دقت زیر نظر دارند و با اتخاذ قوانین بازدارنده می‌کوشند از گسترش و فراگیری اخبار جعلی جلوگیری کنند.

پرسش اصلی این است که آیا مردم همیشه در برابر فیک نیوزها آسیب پذیرند؟ پاسخ ساده است؛ به هیچ عنوان. بیشتر مردم تصور می‌کنند در برابر اطلاعات غلط آسیب‌پذیر هستند و یا توانایی تشخیص اخبار نادرست را ندارند. در حقیقت این فقط تصور ماست زیرا توانایی‌های ادراکی انسان به قدری است که می‌توان با اندکی پیگیری و دقت، خبرهای جعلی را به سادگی کشف و تنها اخبار حقیقی را دنبال کرد.

باید توجه داشته باشیم در مواقع بحران، تعداد و دفعات انتشار اطلاعات غلط و شایعات بیشتر می‌شود. برخی از آنها جنبه سرگرمی دارند و مخاطب با اندکی دقت به غیرواقعی بودنشان پی می‌برد، ولی کم نیستند اطلاعات نادرستی که با اهداف مشخصی منتشر می‌شوند. این اخبار غلط به طور معمول احساسات، عواطف و هیجان‌های مخاطب یا گروهی از مخاطبان را نشانه می‌گیرد و خیلی سریع (چه بسا در پوشش اخبار واقعی) انتشار پیدا می‌کنند.

گاردین به تازگی در مقاله‌ای با عنوان «تهدید اخبار جعلی چقدر بزرگ است» عنوان کرد: این روزها خبرهای جعلی مربوط به بیماری کووید-۱۹ معمولاً از طریق واتساپ، فیسبوک و یوتیوب منتشر می‌شود زیرا کاربران بیشتری به آنها مراجعه می‌کنند و از همان‌جا محتوای جعلی را بازنشر می‌دهند. این خبرها با عبارت‌های جالبی آغاز می‌شود مثل: «دوستی که پدرش در مرکز کنترل بیماری‌ها فعالیت دارد.».

خصوصیاتی نظیر «یک دوست» به سادگی گویای این مسئله است که ما احتمالاً با یک خبر جعلی یا شایعه روبه‌رو هستیم زیرا منبع خبر نامشخص و مبهم است، پس می‌توانیم از خواندن آن خبر صرف نظر کنیم یا حداقل خبر را بازنشر ندهیم.

اینکه چرا مردم به اخبار غیرواقعی یا فیک نیوز میل و رغبت بیشتری نشان می‌دهند دلایل متعددی دارد که به اختصار به چند مورد آن اشاره می‌کنم:

دلیل اول: عدم اعتماد عمومی به رسانه‌های مرجع و رسمی

دلیل دوم: عدم شفافیت دولت یا بی‌اعتمادی به مسئولان دولتی

دلیل سوم: ناکارآمدی و کُندی رسانه‌های مرجع و رسمی در اطلاع رسانی دقیق و فراگیر

حال بیایید در برابر فیک نیوز یا اخبار جعلی واکسینه شویم. ابتدا باید در برابر شرایط حساس و بحرانی بر احساسات و هیجان‌های خود مسلط باشیم و کاملاً منطقی مسایل و اتفاقاتی که در حال وقوع است را دنبال کنیم.

همانطور که در سطرهای قبل اشاره شد اخبار جعلی معمولاً با نشانگان خاصی ظاهر می‌شوند. به طوری کلی خبرهایی با این عبارت‌ها: «به نقل از منبع یا منابع آگاه»، «مسئولی که نخواست نامش فاش شود»، «به گفته شاهدان عینی» و «به گزارش شهروند خبرنگاران» می‌توانند تا حد بسیار زیادی غیرواقعی باشند. بکارگیری این شیوه برای انتشار فیک نیوزها در فضای مجازی و رسانه‌های غیررسمی بسیار متداول است و در اغلب موارد احساسات عمومی را تحریک یا خدشه‌دار می‌کند.

ساده‌ترین راه تشخیص اخبار نادرست توجه به «منبع انتشار دهنده» خبر است. توصیه می‌شود در مواقع بحرانی مانند این روزها که جهان با ویروس کرونا کووید-۱۹ دست و پنجه نرم می‌کند یا واکسیناسیون عمومی با حواشی زیادی در حال انجام است حتماً اخبار مرتبط با این موضوعات از «منابع رسمی» مانند شبکه‌های صدا و سیما، خبرگزاری‌ها و روزنامه‌های سراسری دریافت شود. همچنین برای درک بهتر خبرها و راستی آزمایی آنها می‌توان از سایر منابع مورد وثوق نظیر وب سایت وزارت بهداشت به نشانی behdasht.gov.ir یا وب سایت رسمی سازمان جهانی بهداشت به آدرس who.int کمک گرفت.

راستی آزمایی قبل از پذیرش و بازنشر اخبار

چندی قبل فیلم‌های زیادی از آهنربایی شدن بدن افراد پس از دریافت واکسن کرونا در فضای مجازی وایرال شد و عده‌ای را نسبت به دریافت واکسن مردد یا از تزریق آن منصرف کرد. بررسی کارشناسان رسانه‌ای و متخصصان علوم بالینی از نخستین ساعات انتشار این تصاویر به روشنی جعلی بودن چنین ادعاهایی را تایید ‌کرد.

پس نتیجه می‌گیریم هرگز نباید تحت تاثیر ویدیوها، تصاویر و توصیه‌های مختلفی که در فضای مجازی منتشر می‌شود قرار بگیریم. تا حد امکان از بازنشر مطالب، اخبار و تصاویری که درستی یا نادرستی اطلاعات و ناشر آنها مشخص نیست خودداری کنیم. به یاد داشته باشیم تولیدکنندگان اخبار جعلی با سوءاستفاده از آمارها، تصاویر و نام‌های حقیقی و حقوقی نسبت به تولید و انتشار خبرهای نادرست و دروغین اقدام می‌کنند. «برای راستی آزمایی ابتدا نام و نام خانوادگی یا نشانی اینترنتی منبع انتشار دهنده خبر را بررسی کنید، سپس تیتر و متن خبر را به دقت بخوانید و به تصاویر و ویدیوها با وسواس بیشتری نگاه کنید. برای اطمینان از درست یا نادرست بودن خبرها و تصاویر از گوگل یا منابع رسمی کمک بگیرید.»

دستاوردهای پدافند غیرعامل رسانه‌ای در استان البرز

همزمان با شیوع پاندمی کرونا، در استان البرز اهتمام ویژه‌ای برای اطلاع رسانی صحیح و آگاهانه به منظور مقابله هدفمند با اخبار جعلی صورت گرفت. به همین بهانه کمیته اطلاع رسانی و مدیریت جو روانی استان البرز ماموریت یافت با بکارگیری همه ظرفیت‌های درون و برون استانی نسبت به انتشار دقیق و سریع رویدادهای مهم به ویژه اخبار مرتبط با کرونا اقدام کند.

این کمیته با اتخاذ تدابیر سازنده از ابتدای شیوع کرونا تا امروز توانسته است مردم و فضای روانی استان را به سوی آرامش و همراهی مسئولانه سوق دهد به طوری که اکنون بیش از ۶۷ درصد شهروندان ساکن استان البرز پروتکل‌های بهداشتی را رعایت می‌کنند و انتظار می‌رود این میزان به شاخص مطلوب یعنی رعایت ۹۰درصدی شیوه‌نامه‌های بهداشتی منجر شود.

اقدام بعدی، اطلاع رسانی شفاف در مورد روند شیوع بیماری، تلفات و بستری‌ها بود که در تعامل نزدیک با ستاد مقابله با بیماری کرونا استان و دانشگاه علوم پزشکی البرز صورت گرفت. همسو با این اقدامات رویکردهای تبلیغی و فرهنگی با همکاری استانداری، فرمانداری‌ها، بخشداری‌ها و شهرداری‌ها انجام شد به این امید که شهروندان البرز بیش از پیش در جریان آخرین برنامه‌های پیشگیرانه از جمله «ترویج فاصله گذاری اجتماعی»، «استفاده اجباری از ماسک»، «توقف فعالیت اصناف»، «پرهیز از برگزاری مراسم‌ها و تجمعات» و نیز «خودداری از انجام سفرهای غیرضروری» قرار بگیرند.

برای این منظور از همه ظرفیت‌های موجود فرهنگی، اجتماعی و رسانه‌ای استان و کشور استفاده گردید و بخش قابل توجهی از برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی البرز و نیز تبلیغات محیطی به این امر اختصاص یافت. اکنون نیز با آغاز واکسیناسیون گروه‌های حساس و پرخطر و تقارن آن با ایام انتخابات ۲۸ خرداد این مهم با حساسیت بیشتری دنبال می‌شود؛ نتیجه اینکه استان البرز به یک پدافند غیرعامل کارآمد در حوزه فرهنگی و رسانه‌ای مجهز شده است.

در خاتمه باید گفت: پدیده اخبار جعلی مسئله مهم و بسیار پیچیده‌ای است که در صورت هرگونه غفلتی می‌تواند همه افراد جامعه اعم از زن و مرد، پیر و جوان، باسواد و کم سواد را درگیر کند و بر افزایش ترس، نگرانی، ناامیدی، استرس، اضطراب و رفتارهای هیجانی دامن بزند و از سوی دیگر به تضعیف روحیه بیماران، خانواده‌های آنان و کادر پزشکی و درمانی منجر شود.

برای مصون ماندن از پیامدهای اخبار جعلی و کاهش انتشار آنها، توجه به ارتقای سواد رسانه‌ای به ویژه در سنین پایه یادگیری (پیش دبستانی و دبستان) ضروری است. باید کوشید هر فرد قادر باشد انواع رسانه‌ها و تولیدات و تهدیدات آنها را بشناسد و پیام‌های درست یا نادرست را تحلیل، نقد و تفکیک کند. سواد رسانه‌ای مهارت آموختنی است که با مطالعه دقیق اخبار و رویدادها و کمک گرفتن از کارشناسان رسانه‌ای تحقق می‌یابد.

نویسنده: محمد جواد نعمتی

انتهای پیام