ویناپرس – این روزها مردم جهان بیش از هر زمان دیگری شلوغ و پرهیاهو شدند. به خودتان نگاه کنید! برای اینکه کارهای روزانه را سریعتر انجام دهید به لوازم خانگی به شدت وابسته هستید؛ این وابستگی آنقدر عمیق است که اغلب بیش از آنکه چهره خودمان را ببینیم، یخچال و فریزر، ماشین لباسشویی، مایکروویو و اجاق گاز را می‌بینیم و لمس می‌کنیم. حالا برای لحظاتی یک قرن پیش را تصور کنید؛ در سبک زندگی انسان‌های آن دوره لوازم خانگی از تنوع و اهمیت چندانی برخوردار نبود ولی با گذشت زمان و نیاز روزافزون بشر به زندگی آسوده‌تر، پیشرفت و تکامل فناوری‌ها در این صنعت احساس شد و به همین دلیل سریعتر از سایر صنعت‌ها رشد کرد. در این گزارش به تاریخچه پرفراز و نشیب لوازم خانگی می‌پردازیم.

اختراع قاشق و چنگال  

انسان‌های نخستین برای زنده ماندن همنوع خواری و خام‌خواری می‌کردند. آنها با ورود به دوران زیست اجتماعی به ابزارهایی برای پخت و پز و خوردن غذا احتیاج پیدا کردند. اجداد و نیاکان ما دست به کار شدند و با استفاده از صدف‌های دریایی اولین قاشق‌های طبیعی را ساختند. با گذشت زمان و آموختن فنون تراش اجسام سخت، به استخوان حیوانات شکل دادند و توانستند صدف‌ها را به آن متصل کنند. نتیجه این تلاش‌ها اختراع قاشق و چنگال بود.

شواهد باستان‌شناسان نشان می‌دهد مصریان ۱۰۰۰ سال قبل از میلاد، قاشق و چنگال را با عاج، چوب و سنگ چخماق ساخته و با تصاویر هیروگلیف تزئین کرده بودند. اولین شواهد از قاشق و چنگال به شکل امروزی در انگلیس در ۱۲۵۹ به دست آمده است. این قاشق و چنگال فقط وسیله‌ای برای غذا خوردن نبود بلکه برای نشان دادن ثروت و قدرت نیز از آن استفاده می‌شد. با شکل‌گیری طبقات متفاوت اجتماعی قاشق و چنگال هم تغییر یافت که معمولاً برای طبقه ثروتمند از طلا یا نقره و برای طبقات پایین‌تر از مس یا برنج ساخته می‌شد.

طرح قاشق و چنگال در طول دوره رنسانس و باروک بارها تغییر کرد تا سرانجام در حدود قرن هجدهم به شکل استاندارد امروزی درآمد. اکنون از قاشق و چنگال به عنوان قدیمی‌ترین لوازم خانگی ساخت بشر یاد می‌شود که از طریق جاده ابریشم به اقصی نقاط جهان سفر کرد. امروزه هزاران نوع قاشق و چنگال در سراسر جهان وجود دارد که برخی از آنها برای نوع خاصی از غذاهای بومی و محلی ساخته شده است.

اختراع اجاق خوراک‌پزی

پختن غذا با آتش آرزوی دیرینه انسان بود که به تدریج به آن دست یافت. ولی سابقه استفاده از آتش در اجاق خوراک‌پزی به قرن نوزدهم می‌رسد. نخستین اجاق‌ها با حفر گودال و ریختن هیزم درون آنها ابداع شد. در سال ۱۸۱۵ اجاقی متشکل از یک کوره و صفحه‌ای آهنی با چند درپوش ساخته شد. درون کوره هیزم ریخته می‌شد و آتش با فشار زیاد از بالای درپوش آن ‌خارج می‌شد. همراه این اجاق رنده‌ای برای پاک کردن خاکستر چوب و مخزنی برای گرم کردن آب وجود داشت.

تکامل اجاق‌های خوراک‌پزی از دهه ۱۸۴۰ در انگلستان آغاز شد. این اجاق‌ها از نفت سفید یا بنزین استفاده می‌کردند. با همگانی شدن گاز اجاق‌ها تغییر یافتند و آشپزی را خوشایند کردند. گران بودن گاز از یک سو و امکان ذخیره سازی سوخت‌های مایع از سوی دیگر موجب شد تا اجاق‌های گازسوز تا دهه ۱۹۲۰ محبوبیت چندانی نداشته باشند. در دهه ۱۹۳۰ با ابداع فن‌های الکتریکی اجاق‌هایی با جعبۀ داغ (فردار) ساخته و تمایل مردم به استفاده از این وسایل بیشتر شد.  

با گسترش برق‌رسانی، لوازم خانگی و به خصوص اجاق‌های برقی در مناطقی که سوخت فسیلی محدود یا گران بود بسیار محبوب شدند. این وسایل ساختمان ساده‌ای داشتند به طوری که از طریق مقاومت سیم آهنی هنگام عبور جریان الکتریکی گرما تولید می‌کردند. در دهه ۱۹۶۰ اجاق‌های برقی نیز متحول شد. آنها با یک لامپ مادون قرمز و بعدها به وسیله تابش فرکانس رادیویی (مایکروویو) می‌توانستند غذا را به سرعت گرم کنند بدون آنکه این گرما در محیط اطراف اجاق احساس شود.

اختراع یخچال

انقلاب لوازم خانگی با اختراع یخچال کامل شد که خود داستان عجیب و پرفراز و نشیبی دارد. مثلاً گفته شده چینی‌ها یک هزار سال پیش از میلاد با برداشتن یخ از کوه‌ها و دریاچه‌ها و ذخیره آنها در انبارهای یخ مراسم مذهبی به جای می‌آوردند. انگلیسی‌ها نیز در قرن هفدهم برای نگهداری مواد غذایی، محلی را برای ذخیره برف و یخ زمستان ساختند که بعدها به یخ‌خانه مشهور شد. آنها پس از مدتی با بسته‌بندی ورق‌های یخی در مجاورت کیسه‌های نمک آنها را به نواحی گرمسیری انتقال دادند. تجارت یخ پرسود بود ولی مشکلات خاصی داشت.

پرفسور اسکاتلندی به نام «ویلیام کالن» در سال ۱۷۵۵ ماشینی اختراع کرد که با جوشاندن اتر گرمای هوای اطراف را جذب می‌کرد ولی قدرت سردکنندگی بالایی نداشت. «بنجامین فرانکلین» و «جان هادلی» در سال ۱۷۵۸ با استفاده از لامپ جیوه و مایعاتی مانند الکل و اتر دستگاه برودتی دیگر با عملکرد بهتر ساختند. «فردیناند کار» در سال ۱۸۵۹ یخچال آمونیاکی را اختراع که بسیار بدبو و سمی بود و خیلی دوام نیاورد.

قهرمان این داستان کسی نبود جز «بالتزار فون پلاتن» و «کارل مانترز» سوئدی که در سال ۱۹۲۲ موفق شدند یخچال جذبی را بسازند. اختراع آنها شامل یک منبع حرارتی برای تامین انرژی و یک سیستم خنک کننده مکانیکی بود که در زیرزمین یا اتاق مجاور آشپرخانه جای می‌گرفت. اولین یخچال تجاری جهان نیز توسط جنرال الکتریک در سال ۱۹۲۷ معرفی شد. این یخچال با گاز فرون کار می‌کرد که نسبت به نمونه‌های قبلی ایمن‌تر بود ولی به جو زمین و محیط زیست آسیب می‌رساند. یخچال‌های امروزی‌تر از اواخر دهه ۱۹۷۰ ابداع شدند که در آنها از سردکننده‌های نسبتاً بی‌ضرر گاز فریون استفاده شد.

یخچال‌های فعلی کامپیوترهای فوق پیشرفته‌ای هستند که می‌توانبد ضمن بررسی محتویات درون خود آنها نمایش دهند. برخی از آنها قادرند غذاهای در معرض فساد را اعلام کنند که مزیت بسیار بزرگی است.

اختراع ماشین لباسشویی

بشر از زمانی که برگ انجیر می‌پوشید همواره مشغول شستن لباس بوده است. با اختراع چرخ، سپس ماشین بخار و موتورهای الکتریکی این کار خطیر با سرعت و سهولت بیشتری انجام شد. هدف این بود لباس‌های کثیف در زمان کوتاه و با کمترین زحمت پاکیزه شوند.

ماشین لباسشویی مکانیکی در ۱۸۳۰ در انگلستان ساخته شد. ۱۳ سال بعد «جان ترنبول» آمریکایی ماشین لباسشویی غلطکی را اختراع کرد. در سال ۱۸۵۱ «جیمز کینگ» با یک موتور میلنگی شست‌وشوی لباس‌ها را تکامل بخشید. در ۱۸۷۰ «فرانسوا پروست» ماشین لباسشویی با دیگ بخار را ساخت. هموطن دیگر او به نام «فراندوا» با استفاده از بشکه چوبی و مخلوط آب و خاکستر جوشیده شده کار شست‌وشو را بسیار ساده کرد.

ماشین لباسشویی الکتریکی نیز در سال ۱۹۰۱ توسط «آلوا جان فیشر» آمریکایی اختراع شد و در سال ۱۹۰۸ به وسیله «جو بارلو» و «جان سلینگ» تجاری سازی شد. اولین ماشین لباسشویی دو سرعته با موتور ضدآب نیز در سال ۱۹۲۰ در نمایشگاه پاریس رونمایی شد. ۱۳ سال بعد «جان چمبرلین» آمریکایی ماشین لباسشویی اتوماتیک را ثبت اختراع کرد. وسیله او می‌توانست در یک مرحله کار شست‌وشو، چرخش و آبکشی لباس‌ها را انجام دهد. در سال ۱۹۴۵ ماشین لباسشویی اتوماتیک با نیروی گریز از مرکز ساخته شد. از دهه ۱۹۸۰ به بعد ماشین‌های لباسشویی مجهز به ریزپردازنده و حافظه الکترونیکی به بازار آمدند که در مقایسه با نمونه‌های قبلی سرعت بیشتر و مصرف آب و شوینده کمتری داشتند. در سال ۱۹۹۸ «فیشر» و «پایکل» از کامپیوتر برای تنظیم میزان وزن لباس و سرعت چرخش ماشین لباسشویی استفاده کردند، ابتکار آنها «Smart Drive» نامیده شد و تا امروز پابرجا است.

اختراع ماشین ظرفشویی

نخستین دستگاه ظرفشویی مکانیکی در سال ۱۸۵۰ توسط «ژول هاگتون» به ثبت رسید. این دستگاه شامل یک جعبه چوبی بود که ظروف در آن قرار داده شده و با آب پر و سپس چرخیده می‌شد. اگر چه اختراع جالبی بود ولی غیرقابل اعتماد بود زیرا ظروف چینی به سادگی می‌شکست، از اینرو مورد استقبال واقع نشد.

چند دهه بعد «جوزفین کوکرین» در سال ۱۸۸۷ دستگاهی که بی‌شباهت با ماشین لباسشویی نبود را اختراع کرد با این تفاوت که محفظه ظروف دیگر نمی‌چرخید. «ویلیام هوارد لوانز» در سال ۱۹۲۴ دستگاه کوچک‌تری ساخت که مشابه مدل‌های امروزی بود. یعنی ظروف بر روی قفسه سیمی بارگیری و آب جاری بر روی آنها ریخته می‌شد. در سال ۱۹۴۰ یک خشک کن به طراحی وی اضافه شد؛ این اولین ماشین ظرفشویی مناسب برای مصارف خانگی بود.

بعد از جنگ جهانی دوم ماشین‌های ظرفشویی به موتورهای الکتریکی مجهز و به عضوی از وسایل آشپزخانه آمریکایی‌های ثروتمند بدل شدند. از دهه ۱۹۹۰ تولیدکنندگان ماشین‌های ظرفشویی همواره در فکر صرفه جویی در انرژی و بهبود کارایی این دستگاه‌ها بوده‌اند. امروزه ماشین‌های ظرفشویی به انواع ابزارهای کامپیوتری و الکترونیکی مانند حسگرهای خاک، چربی و تشخیص ظروف بسیار کثیف مجهز هستند. در حال حاضر ۷۵ درصد خانواده‌ها در آمریکای شمالی و اروپا از ماشین ظرفشویی استفاده می‌کنند.

اختراع جاروی برقی

جاروکشیدن خانه قرن‌ها پیش مرسوم نبود و به جای آن نظافت دودکش‌ها رواج داشت. در قرن هفدهم از پسر بچه‌ها خواسته می‌شد از دودکش‌ها بالا بروند و آنها تمیز کنند که معمولاً با خطر سقوط از پشت‌بام و ابتلا به بیماری‌های مختلف همراه بود.

در اوایل قرن هجدهم تمیز کردن دودکش‌ها با اختراع برس‌های بزرگ ساخته شده با استخوان نهنگ متحول شد. کمی بعد با متصل کردن همین برس‌ها به گلوله‌های سربی یا آهنی و رها کردن آنها از بالای دودکش، تمیزکاری شومینه‌ها آسان شد. در این زمان مشکل دیگری به وجود آمد و آن کثیف شدن خانه‌ها از دوده و غبار دودکش‌ها بود. در سال ۱۸۶۰ «دانیل هِس» اولین دستگاه مکانیکی تمیزکردن کف را اختراع کرد. این دستگاه دارای برس چرخشی بود که باعث ایجاد مکش می‌شد. در سال ۱۸۹۸ «جان ترومان» دستگاه بنزینی بسیار بزرگی ساخت که با ایجاد خلاء می‌توانست محیط را تمیز کند. «هوبرت سیسیل» انگلیسی با الهام از ماشین ترومان و قرار دادن دستمالی بر روی دهان خود و مکیدن هوا به داخل دهان متوجه شد گرد و غبار روی دستمال جمع شده است. او در سال ۱۹۰۱ با استفاده از موتور احتراق داخلی و پیستونی که هوا را به داخل یک کیسه پارچه‌ای می‌کشید نخستین جاروی واقعی جهان را ابداع کرد. ماشین او بسیار بزرگ بود و با اسب کشیده می‌شد. مردم برای استفاده لوله‌ مخصوص جاروی هوبرت را از پنجره‌ها بیرون می‌انداختند. بعدها مدل برقی آن ساخته شد ولی همچنان بزرگ بود و باید در اتاقی جداگانه نصب می‌شد.

اولین جاروی قابل حمل جهان در سال ۱۹۰۷ توسط «جیمز موری اسپانگلر» اختراع شد. این دستگاه یک برس چرخان، پنکه برقی، جعبه و کیسه‌ای برای نگهداری گرد و غبار داشت. جیمز، پولی برای ساخت این وسیله نداشت در نتیجه سال ۱۹۰۸ حق ثبت اختراع خود را به «ویلیام هنری هوور» فروخت. هوور نیز با قرار دادن جارو برقی در یک جعبه استیل و طراحی لوله و متصل کردن آن به کیسه اولین جارو برقی ایستاده را در سال ۱۹۲۶ ابداع کرد.

جاروبرقی تا بعد از جنگ جهانی دوم خاص طبقه متوسط جامعه بود ولی به تدریج با تولید بیشتر و کاهش قیمت به وسیله‌ای مرسوم در همه خانه‌ها تبدیل شد. در سال‌های دهه ۹۰ میلادی جاروهای برقی کوچک‌تر، پرقدرت‌تر و کم صداتر شدند. در سال ۱۹۹۷ شرکت سوئدی الکترولوکس اولین جاروبرقی رباتیک را ارائه کرد. این دستگاه در عین حال اولین ربات خانگی جهان است که با سیگنال اولتراسونیک همانند خفاش اندازه اتاق، محل دیوارها و راهروها را پیدا کرده و در مدت ۹۰ ثانیه تا ۱۵ دقیقه کار تمیزکاری را به صورت زیگزاگ انجام می‌دهد و سپس به طور خودکار خاموش می‌شود.

اختراع چرخ گوشت و دستگاه غذاساز

اولین چرخ گوشت جهان توسط «کارل دُریس» سیاست‌مدار قرن نوزدهمی ساخته شد. این وسیله گوشت را در ابعاد کوچکتر خرد می‌کرد ولی بیشتر برای تهیه خمیر بادام زمینی به کار می‌رفت. نسخه‌های اولیه چرخ گوشت به صورت دستی کار می‌کرد و در مقایسه با چاقو و تخته برش پاکیزگی و سهولت بیشتری داشت. در اواخر دهه ۱۹۴۰ با توسعه موتورهای الکتریکی چرخ گوشت‌ برقی ابداع شد که نسبت به نوع دستی سرعت و قدرت بیشتری داشت و گوشت را در قطعات بسیار کوچک یا خمیری خرد می‌کرد.

دستگاه غذاساز هم در نیمه قرن بیستم ساخته شد که برای انواع عملکردها از جمله ورز دادن، خرد کردن، مخلوط کردن و پودر کردن مواد غذایی مناسب بود. اولین غذاساز توسط «پیر وردون» در سال ۱۹۷۱ اختراع شد. دستگاه او یک مخلوط کن و خردکن بود. دو سال بعد «کارل سانتهایمر» آمریکایی آن را توسعه داد و توانست چندین عملکرد را در یک دستگاه قرار دهد. در اواخر دهه ۱۹۷۰ فروش غذاسازها به صدها هزار دستگاه رسید و استقبال از آنها افزایش یافت.

از دهه ۱۹۹۰ با اضافه شدن پردازنده‌های الکترونیکی به غذاسازها عملکردهای آنها به صورت از پیش برنامه‌ریزی شده درآمد به این معنی که با یک دکمه و بدون نیاز به تنظیمات قبلی دستگاه برنامه مورد نظر را اجرا می‌کرد. از سال ۲۰۰۲ این دستگاه‌ها به ربات‌های غذاساز بدل شدند و براساس نوع ماده غذایی، وزن، دما و افزودنی‌ها دستورات متفاوتی را اجرا می‌کنند. غذاسازها جایگاه ویژه ای در بین انواع لوازم خانگی دارند.

اختراع دستگاه قهوه جوش

تاریخچه دستگاه قهوه جوش مانند بسیاری از اختراعات به سالها قبل می‌رسد. بعد از کشف دانه‌های قهوه ترک‌ها در سال ۵۷۵ بعد از میلاد آن را به صورت دَم کرده استفاده کردند. همچنین در سال ۱۸۱۸ اولین دستگاه خردکن قهوه ساخته شد، البته نمی‌دانیم چه کسی این کار را انجام داد.

اولین قهوه ساز قطره‌ای نیز در سال ۱۹۰۸ توسط «مِلیتا بِنِتز» اختراع شد. دستگاه او دارای فیلتری از جنس کاغذ بلوط بود. دانه‌های قهوه با عبور از آب جوش عصاره‌گیری می‌شد و شیرۀ آن از صافی بلوط می‌گذشت و طعم دلپذیری پیدا می‌کرد. سیر تکامل قهوه‌سازها تا دهه ۱۹۵۰ به کُند پیش رفت تا اینکه در سال ۱۹۵۲ «راسل هابز» اولین قهوه جوش اتوماتیک را اختراع کرد. دستگاه او خیلی زود به موفقیت رسید زیرا آب‌رسانی به دانه‌های قهوه مطابق با سلیقه افراد تنظیم می‌شد. همچنین بعد از پرشدن لیوان جریان قهوه به صورت خودکار قطع می‌شد که خود مزیت مهمی بود.

امروزه عملکرد اصلی دستگاه‌های قهوه جوش بی‌شباهت به اختراع هابز نیست با این تفاوت که برخی قابلیت‌ها مانند فشاربخار، فیلتراسیون چندمرحله‌ای، شیرجوش و اسپرسوساز به آن افزوده شده است. نکته جالب آنکه قهوه جوش از جمله پرفروش ترین انواع لوازم خانگی در جهان است.

اختراع تلویزیون

تلویزیون و پیش از آن رادیو جز وسایل و ابزار سرگرمی محسوب می‌شوند و در فهرست لوازم خانگی جای نمی‌گیرند با این حال حضور پر رنگی در خانه‌ها دارند، به طوری که امروزه زندگی بدون آنها اگر غیرممکن نباشد بسیار سخت و کسالت بار است.

جالب است بدانید نخستین تلویزیون جهان توسط «پل نیپکو» آلمانی در سال ۱۸۸۴ با استفاده از یک دیسک سوراخ‌دار و یک لوله سلنیوم حساس به نور ساخته شد. از سال ۱۸۸۸ سلول‌های فتوالکتریک توسط «وال واچز» ابداع شدند و کمی بعد «بوریس روسینگ» با استفاده از تکنیک جمع‌آوری پرتوهای کاتدی گیرنده تصویری بهتری اختراع کرد. توماس ادیسون که از پیشگامان رادیو بود با ابداع روش‌های پخش سیگنال‌های تلویزیونی تحول بزرگی در این عرصه به وجود آورد.

اولین تلویزیون‌های واقعی جهان توسط «جان لوگی بیرد» اسکاتلندی و «چارلز جنکینز» آمریکایی با ترکیب دیسک فلزی، سلول‌های فتوالکتریک و تقویت کننده لوله خلاء در دهه ۱۹۲۰ ساخته شد. بلافاصله شرکت‌هایی نظیر وستینگهاوس، RCA و جنرال الکتریک روی این پروژه سرمایه گذاری و تحقیقات بیشتر را آغاز کردند. نتیجه این تلاش‌ها تولید تصویر سیاه و سفید تمام الکترونیکی در سال ۱۹۳۵ بود. این تلویزیون با سرعت ۳۰ فریم تصاویر را به صورت افقی نمایش می‌داد. تلویزیون‌های خانگی هم در سال ۱۹۳۹ توسط «ولادیمیر زوریکین» که یک مهاجر روسی – آمریکایی بود به وسیله لامپ کاتد ابداع گردید. با خاتمه جنگ جهانی دوم و جنگ کره تقاضا برای خرید تلویزیون افزایش یافت و موجب شد در سال ۱۹۵۱ سیستم پخش رنگی کلمبیا یا «CBS» به کار گرفته شود. تلویزیون‌های رنگی کاتدی از سال ۱۹۵۴ در آمریکا و سپس اروپا و آسیا تجاری سازی شدند. در این تلویزیون‌ها فیلتری با ۲۰۰ هزار شبکه وجود داشت که پرتوهای نور قرمز، سبز و آبی را از خود عبور می‌داد و تصویر نهایی به نمایش در می‌آمد.

ژاپنی‌ها صنعت لوازم خانگی را متحول کردند. آنها در سال ۱۹۸۲ اولین تلویزیون با وضوح بالا را بر روی صفحه شیشه‌ای تخت ابداع کردند. چند سال بعد فناوری کریستال مایع یا «LCD» به سرعت پیشرفت کرد تا به وسیله آن تلویزیون‌هایی با ابعاد بزرگتر و کیفیت بهتر ساخته شود. از سال ۲۰۰۰ میلادی ریزتراشه‌ها به جزء اصلی تلویزیون درآمدند و سرعت پردازش‌های صوتی و تصویری را افزایش دادند. امروزه تلویزیون‌های رایانه‌ای قادر به پخش تصاویر فوق‌العاده باکیفیت و چندبعدی هستند. 

نویسنده: محمد جواد نعمتی