پایگاه خبری وینا پرس – ترافیک، هیجان و نفس کشیدن در هوای تازه شمال تهران؛ این‌ها کلید واژه ذهنی شهروندانی است که سالی چند مرتبه خود را به انتهای بزرگراه چمران می‌رسانند؛ جایی که نمایشگاه بین المللی تهران در آنجا واقع شده است و از آن به عنوان بزرگترین و باسابقه‌ترین مجموعه نمایشگاهی ایران و خاورمیانه یاد می‌شود. این مجموعه سالانه میزبان حدود ۷۰ رویداد است. بیایید با هم به اعماق آن سفر کنیم.

روزی که نمایشگاه بین المللی تهران متولد شد

کمتر کسی را می‌توان سراغ گرفت که تا به حال نام نمایشگاه بین المللی تهران را نشنیده یا حداقل برای یک مرتبه پا در محوطه آن نگذاشته باشد. آنهایی که سن و سال بیشتری دارند خوب می‌دانند که نمایشگاه تهران روزگاری مهیج‌ترین گردهمایی‌های صنعتی و بازرگانی ایران را برگزار می‌کرد و به همین بهانه میزبان دهها کشور از سراسر جهان بود.

برای آنکه بدانیم نمایشگاه بین المللی تهران چگونه متولد شده است باید به درون تاریخ سفر کنیم. بنابر آنچه عنوان شده است پیشینه نمایشگاه به سال ۱۳۳۸ باز می‌گردد، یعنی زمانی که دولت وقت بخشی از اراضی شمال منطقه بیانه را به تاسیس نمایشگاه اختصاص داد.

چند سالی پس از این واگذاری کارهای مطالعاتی، پهنه سازی و طراحی نمایشگاه آغاز شد، سپس از سال ۱۳۴۶ فعالیت‌های عمرانی شامل ساخت سالن‌ها و فضاهای اداری شروع شد و دوسال به طول انجامید. با تکمیل شدن این کلان پروژه در سال ۱۳۴۸ اولین نمایشگاه بین المللی با عنوان «نمایشگاه آسیایی» به مدت ۲۱ حضور و با حضور ۳۳ کشور فعالیت خود را آغاز کرد.

پس از موفقیت در برگزاری این رویداد، بلافاصله توسعه مجموعه در دستور کار قرار گرفت و فضاهای دیگری به آن افزوده شد. علاوه بر ساخت سالن‌ها، فضای سبز و محوطه نمایشگاه نیز تکمیل شدند تا به عنوان یکی از زیباترین مراکز نمایشگاهی دنیا به جهانیان معرفی شود.

نمایشگاه بین المللی تهران پس از آنکه در مجموعه شرکت نمایشگاه‌ها قرار گرفت از سال ۱۳۵۵ به عضویت اتحادیه نمایشگاه‌های بین المللی UFI درآمد و سپس عضویت آن در اتحادیه جهانی نمایشگاه ها BIE پذیرفته شد.

کدام راه‌ به نمایشگاه بین المللی می‌رسد

جانمایی نمایشگاه بین المللی تهران در زمان تاسیس بسیار هوشمندانه و زیرکانه بود، به این دلیل که در آن زمان توسعه شهری مشابه آنچه امروز در شمال تهران روی داده است وجود نداشت. در نتیجه شرکت‌کنندگان و بازدیدکنندگان به راحتی می‌توانستند از طریق جاده قدیم شمیران و خیابان ولیعصر(عج) فعلی خود را به این محل برسانند.

توسعه شهرنشینی در پهنه شمالی پایتخت موجب شد مسئولان وقت شهری دسترسی‌های جدیدی را برای نمایشگاه در نظر بگیرند که همچنان نیز پابرجا است. این دسترسی‌ها از شمال حدفاصل بزرگراه چمران تا مدرس و از غرب خیابان سئول (محدوده باشگاه انقلاب) است.

لازم به توضیح است که برای مدیریت ترددها بیش از یک دهه است که ورود و خروج بازدیدکنندگان به نمایشگاه بین المللی تهران از سه نقطه انجام می‌شود. ورودی اصلی معروف به دَر بزرگراه چمران در ضلع شمالی قرار دارد. بیشتر ترددهای پیاده از این قسمت انجام می‌شود. دو ورودی دیگر در خیابان نمایشگاه حدفاصل خیابان سئول (در ضلع غرب) واقع شدند؛ ورود تجهیزات به نمایشگاه، انجام امور گمرکی و تشریفات حراست همگی از این سمت صورت می پذیرد. نمایشگاه یک ورودی کمتر شناخته شده هم دارد که به دَر مرکز همایش‌ها معروف است. این ورودی سال‌هاست به دلیل مجاورت با سازمان صدا و سیما و مرکز همایش‌ها مسدود است و تنها در مواقع خاص بازگشایی می‌شود.

از سالن‌ها تا نمادهایی که می‌شناسید

نمایشگاه بین المللی تهران از نظر مساحت فضای باز و ابنیه جزو پهنه‌های ویژه پایتخت محسوب می‌شود. این مجموعه از نظر مساحت کل حدود ۸۵۰ هزار مترمربع وسعت دارد که از این مقدار ۱۲۰ هزار مترمربع به سالن‌های سرپوشیده و ۳۵ هزار مترمربع به فضای باز نمایشگاهی اختصاص یافته است. از نظر محوطه سازی و معابر ترافیکی ۲۱ هکتار راه دسترسی به سالن‌ها و ۲۲ هکتار فضای سبز طبیعی پیش بینی شده است.

برای سهولت در تردد بازدیدکنندگان قبلاً از تاکسی ون رایگان استفاده می‌شد که این روزها جای آنها با گلفباس‌های برقی عوض شده است.

نمایشگاه تا چند سال قبل ۴۴ سالن داشت که با تجمیع برخی سالن‌ها تعداد آنها اکنون به ۳۸ سالن رسیده است. مشهورترین این سالن‌ها خلیج فارس، میلاد و ملل است.

نمایشگاه تا پیش از انقلاب دو نماد مشهور داشت. اولی استخر و آبنما است که با معماری خاص، فواره‌های بلند و جایگاه ویژه مهمانان نظر هر بازدیدکننده‌ای را به خود جلب می‌کرد. این فضا اگر چه دیگر مورد استفاده قرار نمی‌گیرد ولی تا یک دهه قبل بسیاری از مراسم‌های افتتاحیه به ویژه نمایشگاه‌های بین المللی آنجا برگزار می‌شد.

نماد بعدی از آن دوران مشعل گازی با نشان شرکت نمایشگاه‌های بین المللی ایران است که هر سال در ابتدا و انتهای نمایشگاه‌های مهم روشن می‌شد. این همان مشعلی است که در بسیاری از آگهی‌ها و عکس‌های تبلیغاتی دهه شصت و هفتاد بارها دیده‌ایم.

نماد جوان‌تر نمایشگاه مسجد حضرت ابراهیم (ع) است. این مسجد که مساحت آن بالغ بر ۱۲۰۰ مترمربع است، معماری زیبایی دارد و مناره آن با ارتفاع ۷۰ متر نظرها را به خود خیره می‌کند.

سایر فضاهای جنبی نمایشگاه نیز شامل ۱۱ پارکینگ می‌شود که در چهار طرف مجموعه پراکنده شدند. با این حال در بیشتر ایام سال پارکینگ‌های طبقاتی (ضلع شمال-بزرگراه چمران) و ۴ پارکینگ در ضلع غربی خیابان نمایشگاه (محدوده سئول) پذیرش خودرو دارند.

سرویس‌های بهداشتی نیز به تعداد ۱۲ باب پیش بینی شده و از نظر پراکندگی و سهولت دسترسی اوضاع قابل قبولی دارد. بیشتر سرویس‌های بهداشتی برای معلولان و افراد کم توان مناسب سازی شدند. همچنین بزرگترین سرویس بهداشتی و وضوخانه در طبقه زیرهمکف مسجد حضرت ابراهیم (ع) واقع شده است.

سالن‌های کنفرانس یک و دو، همچنین ساختمان‌های اداری سه گانه همگی در هسته مرکزی نمایشگاه استقرار دارند و دسترسی به آنها تنها با چند قدم پیاده روی امکان‌پذیر است. علاوه بر فضاهای یاد شده ساختمان پلیس و مجموعه گمرک نمایشگاه در ضلع جنوب و ایستگاه آتش نشانی و هلال احمر در ضلع شمالی قرار گرفتند.

نکته دیگر اینکه چندسالی است باجه‌های بلیت فروشی شمال و جنوب نمایشگاه برچیده شدند و بلیت ورود به نمایشگاه‌ها بوسیله اوپراتور و به صورت الکترونیکی صادر می‌شود؛ همزمان نیز کارت بیمه حوادث و مسئولیت مدنی یک روزه در اختیار همه بازدیدکنندگان قرار می‌گیرد.

از نظر امکان دسترسی شهروندان با وسایل نقلیه عمومی، نمایشگاه بین المللی تهران وضعیت مطلوبی ندارد. در حال حاضر اتوبوس‌های BRT پایانه افشار به ترمینال جنوب با دو ایستگاه بازدیدکنندگان را به نمایشگاه می‌رساند. خط تجریش به میدان راه آهن هم در ایستگاه پارک وی دسترسی غیرمستقیم ایجاد می‌کند. علاوه بر آن تاکسی‌های آزادی-تجریش، ونک-تجریش، توحید-تجریش و کرج-تجریش هم در مقابل نمایشگاه بین المللی برای سوار یا پیاده کردن مسافران ترمز می‌زنند. متاسفانه فقر حمل و نقل عمومی در محدوده نمایشگاه بازار سواری‌های دربستی با نرخ‌های نجومی را حسابی سکه کرده است.

وقتی شورای شهر برای نمایشگاه خط و نشان کشید

نمایشگاه بین المللی از بدو تاسیس تا امروز موافقان و مخالفان زیادی داشته است. مخالفان نظر به برچیده شدن نمایشگاه به دلیل مشکلات ترافیکی دارند؛ در مقابل موافقان این مجموعه را همچنان کارآمد و موثر می‌دانند و عقیده دارند با یک برنامه‌ریزی جامع می‌توان مشکلات را مدیریت و از این فضای منحصر به فرد به خوبی بهره‌برداری کرد.

«مژگان نظری»، مهندس معمار با بیان اینکه نمایشگاه بین المللی تهران در حال حاضر کمتر از ظرفیت پیش بینی شده فعال است، گفت: فضاهای تعبیه شده در نمایشگاه به شکلی است که می‌توان رویدادهایی در کلاس اکسپو بین‌المللی را آنجا برگزار کرد.

او با اشاره به ساختار معماری این مجموعه می‌افزاید: نمایشگاه بین المللی الگوی بسیار متعالی از یک فضای چندمنظوره شهری است به این معنی که علاوه بر جنبه نمایشگاهی دارای کارکردهای ورزشی، فرهنگی و امدادی است. به طور مشخص برای مصارف امدادی می‌توان از سالن‌ها و فضاهای باز نمایشگاه در صورت وقوع حوادث و بحران‌های غیرمترقبه برای اسکان اضطراری شهروندان و ایجاد پایگاه کمک‌رسانی به سایر نقاط شهر استفاده کرد.

این کارشناس با انتقاد از شیوه مدیریت و نگهداری نمایشگاه بین المللی تهران گفت: این مجموعه سالهاست مورد بی‌مهری متولیان قرار گرفته است. به عنوان نمونه آبنما و آمفی تئاتر روباز نمایشگاه به سبب همین بی‌توجهی‌ها کاملاً فرسوده شده و به حالت نیمه متروکه درآمده است. علاوه بر آن محوطه مشرف به سالن‌های ۲۵ و ۲۶ دارای ناهنجاری‌های بصری و فیزیکی عمیقی است که باید به طور اساسی بازسازی شود.

نظری در ادامه خاطرنشان کرد: تاسیسات سالن‌ها به ویژه تاسیسات الکتریکی و مکانیکی به مرور زمان فرسوده شدند و نیازمند نوسازی است. متاسفانه چند سال قبل، سالن ۵ دچار حریق شد. اگر چه این سالن از نو ساخته شد ولی این حادثه می‌تواند در مورد دیگر سالن‌ها نیز تکرار شود.

او تدوین سند جامع نگهداشت نمایشگاه و باز طراحی مدل ترافیک دسترسی به این مجموعه را ضروری دانست و تاکید کرد: با تمهیدات گسترده فنی و مدیریتی می‌توان بقای نمایشگاه بین المللی تهران را حداقل تا افق سال ۱۴۴۰ تضمین کرد.

حاشیه هایی که فراموش نمی‌شوند

نمایشگاه بین المللی تهران از بدو تاسیس تا امروز کم حاشیه نداشته است. از مشهورترین این حاشیه‌ها می توان به واگذاری یک شبه نمایشگاه به سازمان صدا و سیما برای ساخت استودیوهای فیلم‌سازی اشاره کرد؛ این اتفاق در دولت محمود احمدی نژاد روی داد و صدای خیلی‌ها از جمله موافقان دولت وقت را درآورد ولی خوشبختانه راه به جایی نبرد و نمایشگاه از خطر نابودی نجات یافت.

موضوع بعدی مساله پلمب نمایشگاه برای رونق بخشیدن به مجموعه نمایشگاهی شهر آفتاب بود. ماجرا از این قرار است که مهدی چمران از برگزاری نمایشگاه‌های پرمخاطب در مجموعه نمایشگاه بین المللی تهران گله‌مند بود، به این دلیل از ابراهیم رئیسی و معاون اول رئیس جمهور خواست شخصاً ممنوعیت برگزاری چنین نمایشگاه‌هایی را اعلام کنند.

از این‌ها گذشت سرقت از غرفه‌ها نیز مساله قدیمی و همیشه دردسرساز نمایشگاه بین المللی تهران است که با وجود تمهیدات و نظارت‌های گسترده کمابیش وجود دارد. «امیر فیض نیا»، فعال صنعت نفت و گاز گفت: در نمایشگاه ایران اویل ۱۴۰۲ بخشی از هدایای تبلیغاتی و چند قطعه از تولیدات فلزی ما به سرقت رفت. اگر چه متوجه حضور سارق شدیم ولی به دلیل ملاحظات تجاری و ازدحام غرفه نتوانستیم واکنش مناسبی نشان دهیم. این اتفاق سبب شد برای نمایشگاه‌های آینده تدابیر ویژه‌ای در نظر بگیریم.

این فعال اقتصادی در عین حال پیشنهاد داد: برای افزایش بازدهی شرکت‌کنندگان، کاهش حاشیه‌ها و به خصوص مشکلات مرتبط با اداره غرفه‌ها بهتر است دو روز ابتدای نمایشگاه‌های مهم به بازدید متخصصان اختصاص یافته و از ورود افراد غیرمتخصص یا فاقد دعوت‌نامه جلوگیری شود.

نمایشگاه هایی که در یادها ماندگار شدند

فهرست کردن همه رویدادهای نمایشگاهی بسیار دشوار است، فقط در این مجال به مهمترین آنها اشاره می‌کنیم.

در صدر این رویدادها نمایشگاه بین المللی بازرگانی تهران قرار داشت که از اواسط دهه ۵۰ آغاز و تا ابتدای دهه ۸۰ خورشیدی ادامه پیدا کرد. نمایشگاه بازرگانی آنقدر مشهور و معتبر بود که شرکت‌های داخلی و خارجی برای حضور در آن باید یکسال زودتر نوبت می‌گرفتند. این نمایشگاه در هفته اول مهرماه برگزار می‌شد و تعداد بازدیدکنندگان آن از مرز یک میلیون نفر می‌گذشت. اشتیاق برای بازدید از این نمایشگاه به حدی بود که سه روز اول به متخصصان و سایر روزها به بازدیدکنندگان عادی اختصاص داشت. بلیت ورود به نمایشگاه نیز یک هفته زودتر از طریق شعب بانک‌های منتخب فروخته می‌شد.

بخش خودرو و ماشین آلات پر مخاطب‌ترین قسمت این نمایشگاه بود. اهمیت بخش خودرویی به حدی بود که برخی شرکت‌های خودروسازی نظیر ایران خودرو، پارس خودرو و کرمان موتور برای خودشان سالن اختصاصی داشتند. هنوز به خاطر دارم بازدیدکنندگان پیر و جوان برای دریافت یک برگ بروشور خودرویی ساعت‌ها در صف می‌ایستادند و گاهی متوسل به خواهش و تمنا می‌شدند. هر کسی تلاش می‌کرد دست خالی از نمایشگاه بیرون نرود.

نمایشگاه بازرگانی تهران به سبب ازدحام بازدیدکنندگان، مشکلات عدیده ترافیکی و دلایل دیگر برای همیشه منحل و با نمایشگاه‌های تک موضوعی تخصصی جایگزین شد.

دومین نمایشگاه پر مخاطب، کتاب تهران بود که در آبان سال ۱۳۶۶ نخستین دوره آن برگزار شد. این نمایشگاه از دهه ۷۰ با جشنواره مطبوعات و چاپ و نشر ادغام شد و لقب پرمخاطب ترین نمایشگاه‌های ایران و خاورمیانه را به خود اختصاص داد. زمان برگزاری نمایشگاه کتاب و مطبوعات تهران نیز به هفته دوم اردیبهشت تغییر یافت و تا یک هفته ادامه داشت. این مساله دلیل خوبی بود تا بازدیدکنندگان از اقصی نقاط ایران و برخی کشورهای همسایه عازم تهران شوند.

هنگام برپایی نمایشگاه کتاب تهران ازدحام در سالن‌ها به قدری زیادی بود که افراد سالمندان و کم توان را دچار مشکلات عدیده جسمانی می‌کرد. به همین بهانه جمعیت هلال احمر یک پایگاه ثابت امدادی در نمایشگاه بین المللی تهران دایر کرد که همچنان نیز فعال و مشغول خدمت‌رسانی به شهروندان است.

سال ۱۳۸۵ آخرین دوره نمایشگاه کتاب و مطبوعات تهران در محل دائمی نمایشگاه‌های بین المللی تهران برپا شد و بعد از آن این دو نمایشگاه به صورت جدا از هم در مصلی امام خمینی (ره) برگزار شدند. لازم به ذکر است که پرونده نمایشگاه مطبوعات نیز از سال ۹۶ تا اطلاع ثانوی بسته شد.

ماجرا فقط به رویدادهای نمایشگاهی ختم نمی‌شود. همه ساله نمایشگاه تهران میزبان تعداد زیادی کنسرت موسیقی است. بیشتر علاقمندان به موسیقی و کنسرت خوب می‌دانند که این مراسم‌ها در سالن میلاد برگزار می‌شود و با وجود برخی مشکلات حسابی پر شور و حال است.

دومین رویداد غیرنمایشگاهی که از سال‌ها پیش در خاطره‌ها باقی مانده، برنامه تلویزیونی جشن رمضان است که از سال ۱۳۷۷ هر شب به طور زنده از نمایشگاه بین المللی به روی آنتن شبکه تهران می‌رفت. این برنامه یک بخش جنبی داشت که شامل ثبت نام برای سفر به مکه مکرمه و عتبات عالیات بود. قرعه کشی این قسمت از برنامه نیز در بخش آمفی تئاتر روباز نمایشگاه انجام می‌شد.

شهر آفتاب نمایشگاه نیست

آن طور که در قسمت‌های قبل اشاره کردیم نمایشگاه بین المللی تهران همواره منتقدانی داشته است. بیشتر انتقادهای وارده مربوط به دوره حضور مهدی چمران در شورا و شهرداری محمدباقر قالیباف است. در آن دوره طرحی با عنوان نمایشگاه شهر آفتاب در ضلع جنوب غربی بزرگراه خلیج فارس مشرف به آستان امام خمینی (ره) مطرح شد. با وجود تمام مخالفت‌ها بودجه هنگفتی برای ساخت آن تخصیص یافت و سرانجام در سال ۱۳۹۵ با برگزاری بیست و نهمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران افتتاح شد.

هدف شهرداری تهران این بود که همه نمایشگاه‌های پرمخاطب در شهر آفتاب برگزار شوند. ولی از همان روزهای نخست برگزار نمایشگاه کتاب، ضعف‌های مدیریتی و ساختاری یکی بعد از دیگری حسابی خودنمایی کردند تا جایی که کمتر نمایشگاهی در آنجا برگزار شد.

اگر بخواهیم نمایشگاه بین المللی تهران را با مجموعه نمایشگاهی شهر آفتاب مقایسه کنیم قدم به بیراهه گذاشته‌ایم. این دو نمایشگاه در کنار هم مثل فیل و فنجان هستند چرا که از نظر فضا، کیفیت امکانات و دسترسی‌ها، شهر آفتاب هرگز به گرد پای نمایشگاه بین المللی نمی‌رسد.

به عنوان نمونه مهرماه سال گذشته، نمایشگاه صنعت حمل و نقل و خدمات شهری با حداقل بازدیدکننده در شهرآفتاب برپا شد. نکته جالب این که در آن نمایشگاه بیشتر شرکت کنندگان کارکنان مناطق، معاونت‌ها و ادارات تابعه شهرداری تهران بودند و حدود ۶۰ درصد فضای سرپوشیده به این نهاد تعلق داشت.

از نظر امکانات دسترسی، شهرآفتاب با فقر کامل وسایل نقلیه عمومی همراه است. فاصله این مجموعه نمایشگاهی تا اولین محدوده جمعیتی شهر تهران حدود ۲۵ کیلومتر است. برای کسانی که وسیله نقلیه شخصی ندارد به جز مترو هیچ وسیله دیگری در دسترس نیست. از طرفی فاصله حرکت قطارها و مسافت ایستگاه تا سالن‌ها زیاد است، به این علت بیشتر شرکت‌کنندگان و بازدیدکنندگان ترجیح می‌دهند قید حضور در این مجموعه را بزنند.

مساحت و تعداد سالن‌ها، کیفیت خدمات و امکانات رفاهی، شرایط اقلیمی و جغرافیایی حاکم بر شهر آفتاب تنها بخشی از دلایلی است که باعث شده نمایشگاه شهر آفتاب مورد توجه صاحبان کسب و کارها و بازدیدکنندگان قرار نگیرد. از طرفی خیلی بعید است به این زودی‌ها در معادلات ساختاری و امکانات این مجموعه تغییرات محسوسی روی دهد.

در آخر اینکه اگر مسئولان دیروز و امروز شهرداری تهران سالن‌ها و دیگر فضاهای شهر آفتاب را به کشت گلخانه‌ای اختصاص می‌دادند بدون تردید اکنون برنده میدان بودند و منافع بیشتری نصیب پایتخت می‌کردند.

خبرنگار محمد جواد نعمتی

انتهای پیام